این یادداشت یکی از بخش های مختلف ستون "ميكروسكوپ خصوصي من" بود که عنوان اغلب یادداشت هایم در صفحه آخر روزنامه های "شرق" و "اعتماد" و در همین دورۀ کوتاه چاپ این مطلب، "روزگار" بوده و هست؛ و با تمام توقیف ها و رفع توقیف های چندین بارۀ این دو روزنامه، مانند فعالیت خود آنها، ادامه یافته است.
*
*
قدرت تعمیم پدیده های به ظاهر جزئی و درک کلیتی که در پس اتفاقات موردی نهفته است، گاه می تواند ما را به توهماتی چند از قبیل توهم مشهور توطئه و نگرش های دائی جان ناپلئونی دچار و حتی بیمار کند. این، البته از نارسایی های خطرناک فضای فرهنگی و روشنفکری ماست. اما در آن سوی بام، از آن خطرناک تر این است که بر اساس همین نوع نگاه، خط و ربط برخی پدیده ها به یکدیگر را همواره نادیده بگیریم؛ فقط از بیم آن که به دائی جان تشبیه شویم. در جشنواره فجر امسال، شرایطی حاکم و جاری است که ابتلا به این شکل دوم بسیار ممکن به نظر می رسد. یعنی به راحتی و با استناد به این نگاه که "بیایید توهم توطئه نداشته باشیم یا هر چیزی را بیهوده تعمیم ندهیم"، ممکن است بسیاری از ما «وَر» یا «رو»ی ساده و آشکار قضایا را ببینیم و خوش بینانه یا ساده دلانه از انگیزه های اصلی برخی اتفاقات، غافل بمانیم. این یادداشت به مرور فهرست وار برخی از این موارد می پردازم تا به خودم هم هشدارهایی داده باشم و آن ساده دلی خوش بینانه، یکهو به ساده لوحی بدل نشود.
یک: می توانیم دچار این خطا شویم که فیلم «سوت پایان» نیکی کریمی را تنها به عنوان یک فیلم ارزیابی کنیم و احیاناً از متصل نشدن برخی اجزاء سیر فیلمنامۀ آن به یکدیگر، گله مند باشیم. در حالی که موضوع اصلی چیز دیگری است: این یکی از سه فیلم مرتبط با موضوع «دیه بدل از قصاص» (در کنار فیلم های «انتهای خیابان هشتم» و «من مادر هستم») است که امسال ساخته و مورد کم توجهی مسئولان سینمایی و جشنواره واقع شده. آن دو فعلاً بلاتکلیف اند و فعلاً امیدی به نمایش شان نیست؛ و فیلم تلخ کریمی هم به بخش «نوعی نگاه» تبعید شده است. بنابراین، می توان به یا تلاش خودخواستۀ کارگردان برای پرهیز از دراماتیک شدن پرداخت به شکل مرسوم و معمول و از جمله، اجتناب از موسیقی متن یا دوری از تأکید بر احساسات رقیقۀ شخصیت ها در نماهای درشت و ثابت اشاره کرد و ازتقاء محسوس سطح کار او در هدایت صحنه های دشوار را جدی گرفت.
دو: می توانیم پخش نشدن بخش نهایی و اصلی حرف های مسعود کیمیایی در مراسم افتتاحیۀ جشنواره را در دل آن چه برنامۀ تلویزیونی «هفت» به نمایش گذاشت، کاملاً اتفاقی و نتیجۀ زمان بندی برنامه بدانیم که نمی بایست طولانی می شد. اما اگر همان جا و در طول مراسم، به نوع اضطراب دلسوزی برانگیز حسینیان مجری افتتاحیه توجه کنیم که بنا به عادت باید و نبایدهای تلویزیونی اش، نمی داند باید با شور و حال حضار مراسم بر اثر حرف کیمیایی چه کند، آن وقت حواس مان خواهد بود که «هفت» چرا اصلی ترین رد و ضرب و تأثیر کیمیایی وار کیمیایی در همان چند دقیقه حضور بر روی صحنۀ مراسم را کنار گذاشت.
سه: می توانیم حضور چند شبه کمدی سخیف در کنار فیلم های داودنژاد و کاهانی و کارخانی و نیکی کریمی در بخش «نوعی نگاه» را نتیجۀ طبیعی پذیرفته نشدن این فیلم ها از سوی هیأت انتخاب بخش مسابقه قلمداد کنیم. اما اگر به تلخی همه جانبۀ فیلم های نه چندان محبوب نگاه رسمی که در این بخش نمایش های محدودی دارند، توجه کنیم، می توانیم به این حقیقت برسیم که چیدن این شبه کمدی ها در کنار آن فیلم ها برای پرهیز از این برداشت است که امسال اغلب فیلم های قابل اعتنا تلخ و دردآور هستند. برای بیننده ای که به شوق تماشای چند فیلم اثرگذار بلیت کامل سئانس نمایش فیلم های این بخش را خریداری کرده، به زور قرار دادن این شبه کمدی ها در لا به لای فیلم های جدی، کاملاً همین معنا را می دهد که عرض کردم.
