عنوان ستون ثابت نگارنده در روزنامه "اعتماد" در ایام جشنواره سی و یکم فجر، "ندیده ها و نداشته ها" بود.
*
*
در مراسم «شب منتقدان» که همین یکی دو هفته پیش به همت انجمن منتقدان سختکوش، مستقل و غیروابستۀ کنونی برگزار شد و به برگزیدگان جشنوارۀ فجر سال گذشته از دید اعضای این انجمن جایزه داد، چند جایزه هم به یکی از فیلم های هم دولتی و هم مورد غفلت فجر سال گذشته یعنی «ملکه» تعلق گرفت. فیلمی که تنها دلیل «نورچشمی»نشدنش در جشنوارۀ پارسال، عمق و تلخی و چندلایه گی آن در مقایسه با «روزهای زندگی» بود که فقط چند سکانس «استتار با پتو»ی آن می توانست برای ناکامی اش کافی باشد. اما نکتۀ عجیب تر که در مناسبات مربوط به استقبال جشنواره از فیلم های مورد حمایت معاونت سینمایی یا بنیاد سینمایی فارابی، تازگی هایی داشت و با عادات قدیم تر همخوان نبود، همین فاصله و تفاوتی بود که میان «حمایت در مرحلۀ تولید» و بعدتر، «عدم حمایت و پرهیز از تحسین در جشنواره» حس می شد. ما به این رفتار عادت نداشتیم اما ظاهراً مدیریت فرهنگی همان گونه که در بسیاری موارد به فیلم های خارج از چتر حمایتی خود، پروانۀ ساخت می دهد و بعد که عیناً همان فیلمنامۀ دارای پروانۀ ساخت را می سازند، به فیلم حاصل این تولید، پروانۀ نمایش نمی دهد، در این موارد هم فیلم هایی را در مراحل تولید و بعد از آن حمایت مالی می کند؛ اما بعدتر حاصل ماجرا را عین یک سفارش دهندۀ ناراضی، از آن چه مطلوبش بوده، دور و پرت ارزیابی می کند و مهر خود را از این بچۀ ناخلف، می گیرد!
در آن مراسم، محمدعلی باشه آهنگر سازندۀ فیلم سرشار از ایده ها و اجرای ظریفی چون «ملکه»، به طور مشخص به سازندگان سه فیلم برتر جشنوراۀ گذشته یعنی مانی حقیقی، رضا کاهانی و پیمان معادی اشاره کرد و گفت که دوست تر می داشت جای آنها بود و استقلال مالی و تهیه کنندۀ غیردولتی می داشت و راحت تر فیلم می ساخت؛ ولی چه کند که احساس مسئولیت می کند و برای بازگویی قصه های آدم های جنگ، وظیفه ای و تکلیفی دارد و ناچار است برای شدنی شدن این کار، از بودجۀ دولتی بهره بگیرد و دردسرهایش را هم به جان بخرد. این که ادعای او با برخورداری از آن همه امکانات، مقادیری ناواقعی به چشم می آمد، سرجایش. نکتۀ اصلی تر آن بود که او به هر رو با آن امکانات، فیلم استاندارد و قابل دفاعی ساخته بود که هر دوست گله مند از این حرف هایش را با مشاهدۀ فیلم های حمایت شدۀ امسال جشنواره، به پشیمانی محض از گله به سخنان او وا خواهد داشت!
به سیاق این ستون که دربارۀ «آن چه جشنوارۀ امسال ندارد و آن چه در آن نمی بینیم» بوده و خواهد بود، از فیلم هایی که هستند و دیده شده اند، نامی نمی آورم. اما این که این فیلم های دولتی، از تاریخی صدراسلام تا غمخوار افاغنه تا تصویرگر مصائب متقاضیان عرب و کرد پناهندگی به غرب تا دلواپس غرامت ایران در جنگ دوم جهانی، برای که و برای نشان دادن به کدام جرگه از مخاطبان ایرانی امروز ساخته شده اند، پرسشی است که طنینش به واقع ذهنم را رها نمی کند. چگونه ممکن است این همه امکانات و بودجه، دست کم در یکی از چندین مورد، حتی به طور تصادفی با مقادیری خلاقیت یا دست کم نتیجۀ قابل قبول و قابل تحمل به لحاظ استانداردهای اولیه، همراه نشده باشد؟ این دوستان سازنده و تهیه کننده در راضی کردن و متقاعد کردن نهادهای دولتی برای سپردن سفارش هایشان به آنها، بسیار خبره بوده اند و خوب مخ زده اند؟ یا نهادهای مذکور در اعتماد کردن به این فیلمنامه های بس نخ نماشدۀ کلیشه ای و این سازندگان کیسه دوخته و برنیاورندۀ سفارش، بیش از حد ساده دل و ساده نگر تشریف داشته اند؟!